15 Ekim 2025 itibarıyla, Afrika Birliği (AU), Madagaskar’da 14 Ekim’de gerçekleşen askeri darbe sonrası ülkenin üyeliğini derhal askıya aldı. Bu karar, AU’nun anayasal olmayan hükümet değişikliklerine karşı sıfır tolerans politikasının bir parçası olarak alındı.
Afrika Birliği Barış ve Güvenlik Konseyi, askeri darbeyi “anayasaya aykırı bir hükümet değişikliği” olarak nitelendirerek acil toplantı düzenledi. Bölgesel gruplar, Madagaskar silahlı kuvvetlerini sivil yönetimi yeniden tesis etmeye çağırdı.
Madagaskar: Albay Randrianirina, 17 Ekim Cuma günü Yeniden Kuruluş Başkanı olarak yemin edecek
Madagaskar’da, Albay Randrianirina, bu Cuma, 17 Ekim’de Madagaskar Cumhuriyeti Yeniden Kuruluş Başkanı olarak yemin edecek.
Albay Randrianirina imzalı ve bu akşam Madagaskar Ulusal Televizyonu’nun Facebook sayfasında yayınlanan açıklamaya göre, tören Yüksek Anayasa Mahkemesi merkezinde “itidal ruhuyla” gerçekleştirilecek.
Olayın Arka Planı
- Protestoların Başlangıcı: Madagaskar’da haftalardır süren hükümet karşıtı protestolar, ekonomik kriz, yolsuzluk iddiaları ve işsizlik gibi sorunlardan kaynaklanıyordu. Ülkenin 30 milyonluk nüfusunun %80’i yoksulluk sınırının altında yaşıyor ve gençler (“Z Kuşağı”) öncülüğünde başlayan eylemler hızla büyüdü.
- Cumhurbaşkanı Andry Rajoelina: 34 yaşında iktidara gelen Rajoelina (Afrika’nın en genç lideri olarak bilinir), 2009 darbesinden beri ülkeyi yönetiyordu. Son dönemde meclisi feshetme girişimi ve yolsuzluk suçlamaları protestoları tetikledi. 13 Ekim’de meclis, Rajoelina’yı görevden almak için oylama yaptı (130 evet oyuyla), ancak kendisi bunu “hükümsüz” ilan etti.
- Darbenin Gerçekleşmesi: 14 Ekim’de orduya bağlı elit birlik CAPSAT (idari ve teknik subaylar birliği), Albay Michael Randrianirina komutasında başkente girdi. Askerler, başkanlık sarayını ele geçirdi, anayasayı askıya aldı, Seçim Komisyonu ve Anayasa Mahkemesi’ni feshetti. Rajoelina’nın Fransız ordusuna ait bir uçakla ülkeden kaçtığı iddia ediliyor. Randrianirina, “İki yıl içinde yeni hükümet kurup seçimlere gideceğiz” dedi ve protestocuları değişimin parçası olarak nitelendirdi.
Afrika Birliği’nin Tepkisi
- Askıya Alma Kararı: AU Komisyonu, 15 Ekim’de acil toplantı yaparak Madagaskar’ın üyeliğini “anayasaya aykırı hükümet değişikliği” nedeniyle askıya aldı. Bu, AU’nun Barış ve Güvenlik Konseyi’nin standart prosedürü: Darbe sonrası ülkeler, anayasal düzene dönene kadar AU organlarından dışlanıyor (örneğin, 2009’daki Madagaskar darbesinde de benzer bir askıya alma yaşanmıştı, 2014’te kaldırılmıştı).
- Ek Uyarılar: AU, tüm taraflara “sakinlik ve itidal” çağrısı yaptı. Daha önce (darbe öncesi) “ordunun siyasi işlere karışmasına” karşı uyarıda bulunmuştu. Eğer düzene dönülmezse, ekonomik yaptırımlar ve seyahat yasağı gibi ek yaptırımlar gündeme gelebilir.
- Benzer Örnekler: AU, Sudan (2021 darbesi, hâlâ askıda), Mali ve Niger gibi ülkelerde benzer adımlar attı. Güney Afrika Kalkınma Topluluğu (SADC) da muhtemelen benzer bir askıya alma kararı alacak.
Uluslararası Tepkiler
- Fransa: Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, durumu “son derece endişe verici” olarak nitelendirdi. Air France, güvenlik nedeniyle uçuşları askıya aldı.
- BM: İnsan Hakları Yüksek Komiseri Volker Türk, güvenlik güçlerine “orantısız güç” kullanmama uyarısı yaptı.
- Güney Afrika: “Demokratik süreci” koruma çağrısı yaptı.
- Ekonomik Etkiler: Darbe, zaten kırılgan olan ekonomiyi daha da kötüleştirebilir. Dünya Bankası yardımları askıya alınabilir; vanilya ve kauçuk gibi ihracatlar zarar görebilir.
Madagaskar’ın Darbe Geçmişi
Madagaskar, bağımsızlığından (1960) beri siyasi istikrarsızlıklarla boğuşuyor:
- 2009 Darbesi: Rajoelina’nın ilk kez iktidara geldiği olay (AU ve SADC askıya almıştı).
- Diğer darbeler: 1972, 1991, 2002’de benzer askeri müdahaleler yaşandı.
- Toplamda 5’ten fazla darbe girişimi, ülkeyi dünyanın en yoksul ülkelerinden biri yaptı.
Gelecek Beklentileri
- Ordu, “geçiş hükümeti” kurma sözü verdi, ancak Rajoelina taraftarları hâlâ aktif. Protestolar devam ederse şiddet artabilir.
- AU ve BM, diyalog için arabuluculuk önerebilir. Uzmanlar, “demokrasiye hızlı dönüş”ü şart koşuyor.
Bu gelişme, Afrika’da darbe dalgasının (2020’lerden beri 10+ darbe) bir parçası.
Afrika Birliği (African Union – AU)
Afrika Birliği (Afrika Birliği, İngilizce: African Union), Afrika kıtasındaki ülkelerin siyasi, ekonomik ve sosyal entegrasyonunu amaçlayan uluslararası bir örgüttür. Afrika Birliği Örgütü’nün (Organization of African Unity – OAU) ardılı olarak 2002 yılında kurulmuştur. Örgüt, kıtadaki barış, istikrar, demokrasi ve kalkınmayı teşvik etmeyi temel hedefleri arasındadır.
Tarihçe
- Kuruluşu: Afrika Birliği Örgütü (ABÖ), 25 Mayıs 1963’te Etiyopya’nın başkenti Addis Ababa’da, 32 bağımsız Afrika ülkesinin katılımıyla kuruldu. Bu, Etiyopya İmparatoru Haile Selassie ve Ganalı lider Kwame Nkrumah gibi figürlerin öncülüğünde gerçekleşti. Amaç, sömürgeciliğe karşı mücadele ve Afrika ülkeleri arasında dayanışmayı güçlendirmekti.
- Dönüşüm: 9 Temmuz 2002’de Durban’da (Güney Afrika) imzalanan antlaşmayla ABÖ, Afrika Birliği’ne dönüştü. Bu değişim, örgütü daha etkin bir yapıya kavuşturmayı hedefledi ve kıtasal entegrasyonu hızlandırmayı amaçladı.
- Önemli Dönüm Noktaları: 2013’te “Agenda 2063” vizyonu kabul edildi; bu, 50 yıllık bir plan olup siyasi bağımsızlık, ekonomik entegrasyon ve küresel rekabet gücünü artırmayı kapsar. 2023’te 60. yılını kutlayan örgüt, sömürgecilikten kalan mirasla mücadelede sembolik bir rol oynar.
Amaçlar ve Hedefler
Afrika Birliği’nin temel amaçları şunlardır:
- Siyasi ve Ekonomik Bütünleşme: Üye ülkeler arasında serbest ticaret, yatırım ve insan dolaşımını teşvik etmek. Afrika Kıtasal Serbest Ticaret Alanı (AfCFTA) gibi girişimler bu kapsamda öne çıkar.
- Barış ve Güvenlik: Çatışmaları önlemek ve çözmek için Barış ve Güvenlik Konseyi gibi organlar aracılığıyla müdahale etmek.
- Demokrasi ve İyi Yönetim: Seçim gözetimi ve anayasal düzenlemeleri desteklemek.
- Kalkınma: Yoksulluğu azaltmak, altyapıyı geliştirmek ve iklim değişikliği gibi küresel sorunlara Afrika odaklı çözümler üretmek.
Yapı ve Organlar
- Merkez: Etiyopya’nın Addis Ababa şehrinde bulunur.
- Üye Sayısı: 55 üye ülke (Güney Sudan’ın 2011 katılımıyla 55’e ulaştı). Fas, 1984’te ayrılmıştı ancak 2016’da yeniden üyelik başvurusu yaptı ve 2017’de kabul edildi.
- Dil: Resmi diller Arapça, İngilizce, Fransızca, Portekizce, İspanyolca ve Swahili’dir.
Ana Organlar:
- Birlik Meclisi: Devlet ve hükümet başkanlarından oluşur; politika belirler.
- Yürütme Konseyi: Bakanlar düzeyinde karar alır.
- Pan-Afrika Parlamentosu: Halk temsiliyeti sağlar.
- Barış ve Güvenlik Konseyi: Çatışma yönetimi yapar.
Güncel Durum ve Zorluklar
- Başarılar: Örgüt, Ebola salgını gibi krizlerde koordinasyon sağladı ve AfCFTA ile ekonomik entegrasyonu ilerletti. 2023 zirvesinde vizesiz seyahat ve tam entegrasyon hedefleri vurgulandı.
- Eleştiriler: Bazı yorumlara göre, darbeler (örneğin Sudan ve Mısır’da) karşısında yeterince etkili olamıyor; neokolonyal etkilere karşı daha bağımsız bir duruş sergilemesi gerektiği belirtiliyor. Bölgesel örgütler (örneğin ECOWAS) bazen AU’den daha aktif rol alıyor.
- Türkiye İlişkileri: Türkiye, Afrika Birliği ile stratejik ortaklık kurmuş durumda; Dışişleri Bakanlığı aracılığıyla ekonomik ve siyasi iş birliği geliştiriliyor.
Afrika Birliği, kıtanın 1,3 milyardan fazla nüfusunu temsil eden dev bir yapıdır ve yaklaşık 30 milyon km²’lik alanı kapsar.
Kaynak: Musitem Haber
