Bolivya’nın yeni seçilmiş başkanı Rodrigo Paz, 19 Ekim 2025’te yapılan ikinci tur seçimlerini kazanarak, yaklaşık 20 yıl süren solcu Movimiento al Socialismo (MAS) iktidarını sona erdirdi. Paz, eski Başkan Jaime Paz Zamora’nın oğlu olan merkez-sağ bir senatör ve Hıristiyan Demokrat Parti (PDC) adayı. Seçim sonuçları, ülkenin en derin ekonomik krizini yaşadığı bir dönemde, Bolivya’yı sağa kaydıran tarihi bir değişimi işaret ediyor.
Paz, kampanya sırasında ve seçim sonrası konuşmalarında, Evo Morales’in 2008’de ABD büyükelçisini ve 2009’da Uyuşturucuyla Mücadele Dairesi’ni (DEA) ülkeden kovmasından bu yana gergin olan ilişkileri yeniden canlandırma vaadinde bulundu.
Eylül sonunda ABD yetkilileriyle 1,5 milyar dolarlık ekonomik işbirliği anlaşması planlarını duyurmuştu; bu anlaşma, yakıt tedariki ve ekonomik istikrarı hedefliyor. ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio, her iki adayın da “ABD ile daha güçlü ve iyi ilişkiler” istediğini belirterek, seçimi “dönüştürücü bir fırsat” olarak nitelendirdi.
ABD Dışişleri Bakanlığı da Paz’ı tebrik ederek, Bolivya ile “ekonomik istikrarı restore etmek, özel sektör büyümesini genişletmek ve güvenliği güçlendirmek” için çalışmayı umduklarını belirtti. Paz’ın 8 Kasım’daki yemin töreni sonrası, Bolivya’nın ABD’ye yaklaşması, ülkedeki yakıt kıtlığı ve döviz rezervlerindeki tükenme gibi sorunlara çözüm getirebilir. Ancak, bu değişim sendikaların protesto riskini ve MAS taraftarlarının tepkisini de beraberinde getiriyor.
Bolivya’nın bu hamlesi, Latin Amerika’da ABD’nin bölgedeki etkisini yeniden artırma çabalarının bir parçası olarak görülüyor.
Merkezci Rodrigo Paz, Pazar günü Bolivya’da yapılan cumhurbaşkanlığı ikinci turunu, muhafazakar rakibi Jorge “Tuto” Quiroga’yı yenerek kazandı. Ülkenin son nesildeki en kötü ekonomik krizi, yaklaşık yirmi yıllık solcu iktidarın sonunu getirdi.
Bolivya seçim mahkemesinin ilk sonuçlarına göre, Hristiyan Demokrat Parti senatörü Paz, oyların %54,5’ini alarak Quiroga’nın %45,5’ini geride bıraktı. Ancak Paz’ın partisi ülke meclisinde çoğunluğa sahip değil ve bu durum, onu etkili bir şekilde yönetebilmek için ittifaklar kurmaya zorlayacak.
Yeni cumhurbaşkanı 8 Kasım’da göreve başlayacak.
58 yaşındaki senatörün zaferi, 2006’dan beri neredeyse kesintisiz olarak Bolivya’nın Sosyalizm Hareketi (MAS) tarafından yönetilen ve bir zamanlar ülkenin yerli çoğunluğunun ezici desteğini alan Güney Amerika ülkesi için tarihi bir dönüm noktası.
Evo Morales Dönemi (2006-2019): Bolivya Tarihinin Dönüm Noktası
Evo Morales, 22 Ocak 2006’da Bolivya’nın ilk yerli (Aymara) kökenli devlet başkanı olarak göreve başladı. Coca yetiştiricisi kökenli Morales, solcu Movimiento al Socialismo (MAS) partisinin lideriydi ve dönemi, Bolivya’yı kökten dönüştüren radikal politikalarla anılır. İ
1. Seçimler ve Siyasi Yükseliş
- 2005 Seçimi: Morales, %54 oyla seçildi; bu, Bolivya’da bir başkanın ilk turda mutlak çoğunluk almasıydı. Yoksul ve yerli halkın desteğiyle iktidara geldi.
- 2009 Anayasası: Yeni anayasa ile yerli halkın hakları tanındı, doğal kaynaklar millileştirildi. Morales, anayasa referandumunu %61 ile kazandı ve yeniden seçildi.
- 2014 Seçimi: %61 oyla üçüncü kez seçildi (anayasa değişikliğiyle).
- 2016 Referandumu: Görev süresini uzatmak için yapılan referandumu %51’e karşı %49 kaybetti, ancak 2017’de Yüksek Mahkeme’nin kararıyla adaylığına izin verildi.
- 2019 Krizi: 20 Ekim 2019 seçimlerinde Morales %47,6, rakibi Carlos Mesa %36,5 aldı. Oyların sayımı 24 saat durunca sahtecilik iddiaları patlak verdi. Sokak protestoları, ordu baskısı ve OAS raporu sonrası Morales 10 Kasım’da istifa etti ve Meksika’ya sığındı.
2. Ekonomik Politikalar
- Doğal Gaz Millileştirme (2006): Hidrokarbon sektörünü devlet kontrolüne aldı. Petrobras gibi şirketler varlıklarını sattı. Doğal gaz ihracatı (özellikle Brezilya’ya) sayesinde devlet gelirleri 2005’te 780 milyon dolardan 2014’te 6 milyar dolara yükseldi.
- Yoksullukla Mücadele:
- Juancito Pinto: Okula giden yoksul çocuklara yıllık 30 dolar.
- Renta Dignidad: 60+ yaşlara aylık 300 dolar emeklilik maaşı.
- Renta Humaita: Hamile annelere ve bebeklere destek.
- Sonuç: Yoksulluk oranı %60’tan %37’ye, aşırı yoksulluk %38’den %15’e geriledi (2006-2019).
- Devlet Şirketleri: YPFB (enerji), ENFE (demiryolu), ENTEL (telekom) gibi kurumlar güçlendirildi.
- Döviz Rezervleri: 2005’te 1,7 milyar dolardan 2014’te 15,5 milyar dolara çıktı, ancak 2019’da 6,4 milyara düştü.
3. ABD ile İlişkiler ve Kopuş
- 2008 ABD Büyükelçisi Krizi: Morales, Philip Goldberg’i “muhalefeti kışkırtmakla” suçlayarak kovdu. ABD de Bolivya büyükelçisini geri çekti.
- 2009 DEA ve USAID Krizi: Morales, DEA’yı “coca yapraklarını şeytanlaştırma” gerekçesiyle kovdu. USAID’i de “iç işlerine karışma” iddiasıyla ülkeden attı.
- ABD ile Diplomatik İlişkiler: 2009-2019 arası asgari düzeyde devam etti; büyükelçilikler kapalı kaldı.
- İdam Listesi İddiası: 2008’de Morales, CIA’in kendisini öldürmek için 2 milyon dolar ayırdığını iddia etti.
- Uyuşturucu Politikası: Morales, geleneksel coca yaprağını savundu (“kutsal yaprak”), ancak kokain üretimine karşı operasyonlar yaptı. Bolivya, 2013’te BM Uyuşturucu Sözleşmesi’nden çekildi ve kendi “coca yasasını” çıkardı.
4. Sosyal ve Kültürel Dönüşüm
- Yerli Hakları: Anayasa ile 36 yerli topluluğun özerkliği tanındı. “Buçuk Devlet” (Estado Plurinacional) kavramı kabul edildi.
- Eğitim ve Sağlık: Ücretsiz eğitim ve sağlık hizmetleri yaygınlaştı. Okuryazarlık oranı %87’den %95’e yükseldi.
- Toprak Reformu: 2006-2019 arası 20 milyon hektar arazi yeniden dağıtıldı.
- Cinsiyet Eşitliği: 50/50 kota sistemiyle kadın temsiliyeti %6’dan %44’e çıktı.
5. Dış Politika
- “Bolivaryen İttifak”: Venezuela (Hugo Chávez), Küba, Bolivya, Ekvador ve Nikaragua ile ALBA ittifakını kurdu. Petrocaribe ile Karayiplere petrol sağladı.
- BRICS ve Çin: Çin’den 60 milyar dolarlık yatırım aldı (lityum, uranyum, altyapı).
- ABD Karşıtlığı: Morales, “yeni sömürgecilik” söylemiyle ABD politikalarına sert çıktı. 2013’te Morales’in uçağı Avusturya’da Snowden şüphesiyle 13 saat yerde tutuldu.
- İsrail Eleştirisi: 2014’te Gazze operasyonları sonrası İsrail ile ilişkileri kesti.
6. Başarılar ve Eleştiriler
| Başarılar | Eleştiriler |
|---|---|
| Yoksulluğu %23 azalttı | 2019 seçim sahteciliği iddiaları |
| Orta sınıfı %20 büyüttü | Adalet sistemi bağımsızlığını kaybetti |
| Yerli haklarını anayasal güvenceye aldı | Basın özgürlüğü kısıtlandı (en az 100 gazeteci saldırıya uğradı) |
| Ekonomiyi 14 yıl sıfır enflasyonla yönetti | Kamulaştırmalarla özel sektörü zayıflattı |
| Bolivya’yı “nükleer devlet” yaptı (Rusya ile reaktör anlaşması) | 2019 krizi sonrası 40+ ölümle sonuçlanan şiddet |
7. 2019 Sonrası ve Miras
- Sürgünde Morales: Arjantin, Meksika ve nihayetinde Arjantin’e sığınan Morales, 2020’de ülkeye döndü ancak 2021’de MAS içindeki ayrışmada Eduardo del Castillo’nun (Luis Arce’nin destekçisi) adaylığına karşı çıktı.
- MAS Bölünmesi: Morales ile mevcut Başkan Luis Arce arasında güç mücadelesi yaşandı. Morales, Arce’yi “hain” ilan etti.
- Ekonomik Miras: Morales’in sosyal programları devam ediyor, ancak döviz rezervleri 2025’te 1,8 milyar dolara kadar eridi. Yakıt kıtlığı ve hiperenflasyon riski Rodrigo Paz’ın zaferini tetikledi.
Özet
Evo Morales, Bolivya’yı yerli bir devletten bölgesel bir güce dönüştürdü, ancak otoriterleşme, seçim manipülasyonu ve ekonomik kırılganlıklarla anılır. ABD ile ilişkileri koparan politikaları, Rodrigo Paz’ın “normalleşme” vaadini cazip kıldı. Morales’in dönemi, Latin Amerika solunun hem zaferi hem de çöküşü olarak tarihe geçti.
Kaynak: Musitem Haber
